Hơn 1 năm qua, sự xuất hiện và lây lan của các đợt dịch bệnh Covid-19 tại Việt Nam đã khiến hàng loạt các doanh nghiệp yếu kém khô;ng thể trụ vững, phải cắt giảm lao động, thậm chí đóng cửa hoặc chuyển sang ngành nghề khác; đồng thời cũng giáng một đòn mạnh vào thị trường lao động nước ta, đặt ra bài toán đào tạo lại nghề cho người lao động bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh cho các ngành chức năng.
Những sóng gió của thị trường lao động
Kể từ năm 2020 đến nay, sự bùng phát của đại dịch Covid-19 đã khiến thị trường lao đô;̣ng Việt Nam gặp nhiều sóng gió. Theo sô;́ liệu của Tổng cục Thô;́ng kê, tính đến tháng 12/2020, cả nước có 32,1 triệu người từ 15 tuổi trở lên bị ảnh hưởng tiêu cực bởi dịch Covid-19, bao gồm người bị mất việc làm, phải nghỉ giãn việc/ nghỉ luân phiên, giảm giờ làm, giảm thu nhập… Tính chung năm 2020, sô;́ lao đô;̣ng trong đô;̣ tuổi thiếu việc làm là gần 1,2 triệu người, tăng 456,7 nghìn người so với năm 2019; tỷ lệ thiếu việc làm của lao đô;̣ng trong đô;̣ tuổi là 2,51%. Tỷ lệ thất nghiệp trong đô;̣ tuổi lao đô;̣ng năm 2020 là 2,48%, cao hơn 0,31 điểm phần trăm so với năm 2019.
Sang quý I/2021, mặc dù những nỗ lực khô;i phục kinh tế đi đô;i với phòng chô;́ng dịch đã phần nào cải thiện các gam màu xám của tình hình lao đô;̣ng việc làm trong nước, song cả nước vẫn còn 9,1 triệu người từ 15 tuổi trở lên bị ảnh hưởng tiêu cực bởi dịch Covid-19. Sô;́ người thiếu việc làm trong đô;̣ tuổi lao đô;̣ng quý I/2021 là 971,4 nghìn người; tăng 143,2 nghìn người so với quý IV/2020 và tăng 78,7 nghìn người so với cùng kỳ năm 2020. So sánh tương tự, tỷ lệ thiếu việc làm của lao đô;̣ng trong đô;̣ tuổi quý I/2021 là 2,20%; tăng lần lượt là 0,38 điểm phần trăm và 0,22 điểm phần trăm. Sô;́ người thất nghiệp trong đô;̣ tuổi lao đô;̣ng quý I/2021 là gần 1,1 triệu người, tuy giảm 137,0 nghìn người so với quý IV/2020 song lại tăng 12,1 nghìn người so với cùng kỳ năm trước. So sánh tương tự, tỷ lệ thất nghiệp trong đô;̣ tuổi lao đô;̣ng quý I/2021 là 2,42%, giảm 0,21 điểm phần trăm so với quý trước và tăng 0,08 điểm phần trăm so với cùng kỳ năm 2020.
Trong quý II/2021, dưới tác đô;̣ng của làn sóng dịch bệnh Covid-19 lần thứ tư với sức lây lan mạnh mẽ và khó kiểm soát hơn, những sóng gió tại thị trường lao đô;̣ng lại tiếp tục dậy sóng. Cả nước có 12,8 triệu người từ 15 tuổi trở lên (tăng 3,7 triệu lao đô;̣ng so với quý I/2021) bị ảnh hưởng tiêu cực bởi dịch Covid-19, bao gồm người bị mất việc làm, phải nghỉ giãn việc/nghỉ luân phiên, giảm giờ làm, giảm thu nhập. Sô;́ người thiếu việc làm trong đô;̣ tuổi lao đô;̣ng là 1,1 triệu người, tăng 173,5 nghìn người so với quý I/2020; tỷ lệ thiếu việc làm của lao đô;̣ng trong đô;̣ tuổi là 2,60%, tăng 0,4 điểm phần trăm. Sô;́ người thất nghiệp trong đô;̣ tuổi lao đô;̣ng là gần 1,2 triệu người, tăng 87,1 nghìn người so với quý I/2021; tỷ lệ thất nghiệp của lao đô;̣ng trong đô;̣ tuổi là 2,62%, tăng 0,2 điểm phần trăm.
Điều đáng nói là khi nền kinh tế gặp cú sô;́c, lao đô;̣ng khô;ng có trình đô;̣ gặp nhiều khó khăn hơn về cơ hô;̣i việc làm so với lao đô;̣ng có trình đô;̣ chuyên mô;n kỹ thuật và cũng được thể hiện qua những con sô;́ của Tổng cục Thô;́ng kê. Tỷ lệ thất nghiệp của lao đô;̣ng trong đô;̣ tuổi có trình đô;̣ chuyên mô;n kỹ thuật (ở các cấp sơ cấp, trung cấp, cao đẳng và từ đại học trở lên) quý II/2021 đều có xu hướng giảm so với quý I/2021 (lần lượt là 0,38; 0,04; 0,69 và 0,14 điểm phần trăm). Trong khi đó, tỷ lệ thất nghiệp của nhóm lao đô;̣ng khô;ng có trình đô;̣ chuyên mô;n kỹ thuật tăng 0,38 điểm phần trăm so với quý trước. Bên cạnh đó, có khoảng 879 nghìn người, hay hơn 3/4 (76,8%) lao đô;̣ng thiếu việc làm trong đô;̣ tuổi quý II/2021 khô;ng có trình đô;̣ chuyên mô;n kỹ thuật.
Đơn vị tính: %
Nguồn: Tổng cục Thống kê
Khô;ng chỉ lao đô;̣ng phổ thô;ng gặp nhiều khó khăn về cơ hô;̣i việc làm mà thậm chí cả những lao đô;̣ng có bằng cấp cũng khá “loay hoay” trong tìm kiếm việc làm, đặc biệt là những lao đô;̣ng làm việc trực tiếp trong ngành dịch vụ như du lịch, hàng khô;ng, nghệ thuật, ngành hàng ăn uô;́ng… Chỉ tính riêng trong quý II/2021, lao đô;̣ng thiếu việc làm trong đô;̣ tuổi ở khu vực dịch vụ chiếm tỷ trọng cao nhất trong 3 khu vực kinh tế, với 35,8% (tương đương với hơn 410 nghìn người thiếu việc làm). Khu vực nô;ng, lâm nghiệp và thủy sản với 35,6% (hơn 407 nghìn người); khu vực cô;ng nghiệp và xây dựng chiếm tỷ trọng thấp nhất với 28,6% (hơn 327 nghìn người). So với cùng kỳ năm 2020, sô;́ lao đô;̣ng thiếu việc làm ở khu vực dịch vụ quý II/2021 tăng gần 100 nghìn người.
Dù thời gian qua Chính phủ đã triển khai nhiều chính sách hỗ trợ song trước tình trạng mất việc làm kéo dài, thu nhập bị cắt giảm cùng với diễn biến của dịch Covid-19 ngày càng phức tạp, người lao đô;̣ng vẫn khô;ng tìm được việc làm mới, khô;ng thể ngồi chờ quay trở lại cô;ng việc, họ buô;̣c phải tìm kiếm việc làm mới tạm thời, khô;ng ổn định, thiếu bền vững để mưu sinh. Điều này thể hiện sô;́ lao đô;̣ng có việc làm phi chính thức liên tục tăng. Tính chung cả năm 2020, sô;́ lao đô;̣ng có việc làm phi chính thức là 20,3 triệu người, tăng 119,1 nghìn người so năm 2019. Tình trạng tỷ lệ lao đô;̣ng có việc làm phi chính thức tăng cao trong năm 2020 trái ngược với xu thế giảm tỷ lệ này trong những năm 2016-2019. Sang quý I/2021, sô;́ người có việc làm phi chính thức là 20,7 triệu, giảm 251,7 nghìn người so với quý IV/2021 nhưng tăng 525,4 nghìn người so với cùng kỳ năm 2020. Và trong quý II/2021, Việt Nam ghi nhận tỷ lệ lao đô;̣ng có việc làm phi chính thức cao nhất so với các quý khác trong vòng 3 năm trở lại đây. Sô;́ người có việc làm phi chính thức trong quý II/2021 là 20,9 triệu người, tăng 251,4 nghìn người so với quý I/2021 và tăng 1,4 triệu người so với cùng kỳ năm 2020. Tỷ lệ lao đô;̣ng có việc làm phi chính thức quý II năm 2021 là 57,4%, tăng 0,3 điểm phần trăm so với quý trước và tăng 1,6 điểm phần trăm so với cùng kỳ năm trước.
Hình 2: Tỷ lệ lao động phi chính thức các quý, giai đoạn 2019-2021
Đơn vị tính: %
Nguồn: Tổng cục Thống kê
Bài toán đào tạo lại nghề cho người lao động
Những con sô;́ trên cho thấy, rõ ràng cơ cấu thị trường việc làm đang và sẽ bị xáo trô;̣n đáng kể, do vậy đào tạo, đào tạo lại nghề, hỗ trợ người lao đô;̣ng chịu ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 là những vấn đề đặt ra cấp bách đô;́i với các cơ quan quản lý trong hoạch định, thực hiện chính sách.
Để giải quyết bài toán cho người lao đô;̣ng, thời gian qua nhiều địa phương đã nỗ lực triển khai nhi??u gi???i pháp hỗ trợ học nghề, tìm kiếm thị trường lao đô;̣ng như tích cực hoàn thiện và hiện đại hóa hệ thô;́ng thô;ng tin thị trường lao đô;̣ng, tăng cường kết nô;́i cung - cầu lao đô;̣ng. Trong đó, tập trung đầu tư phát triển hệ thô;́ng thô;ng tin thị trường lao đô;̣ng, phân tích và dự báo thị trường lao đô;̣ng, nâng cao năng lực hoạt đô;̣ng tư vấn, giới thiệu việc làm; hỗ trợ thanh niên lập nghiệp thô;ng qua tổ chức đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng tìm việc và làm việc; cung cấp các thô;ng tin liên quan tới doanh nghiệp... Trung tâm Dịch vụ việc làm ở nhiều địa phương cũng đã cùng các doanh nghiệp dịch vụ việc làm tổ chức các phiên giao dịch việc làm trực tuyến, lưu đô;̣ng, ngày hô;̣i việc làm... Bên cạnh đó, mô;̣t sô;́ tỉnh, thành phô;́ đã có những chương trình hỗ trợ đào tạo nghề cho người lao đô;̣ng, mang lại hiệu quả thiết thực. Ví dụ như tại TP. Hồ Chí Minh, bên cạnh việc ngành Lao đô;̣ng, Thương binh và Xã hô;̣i liên tục cập nhật, cung cấp thô;ng tin để kết nô;́i các doanh nghiệp với người lao đô;̣ng thì còn nổi lên chương trình tiêu biểu “Cao Thắng vì cô;̣ng đồng” do Trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng phô;́i hợp với các đô;́i tác thực hiện, nhằm hỗ trợ cho người lao đô;̣ng của Thành phô;́ bị mất việc hoặc giảm giờ làm việc do đại dịch Covid-19. Chương trình này tổ chức dạy nghề miễn phí cho các đô;́i tượng là người dân tô;̣c thiểu sô;́, nữ giới và người khuyết tật, các học viên sẽ được học miễn phí 100% và được cấp giấy chứng nhận hoàn thành mô; đun khi thực hiện đúng các qui định về đào tạo của trường; đồng thời, được thực tập trên thiết bị, máy móc hiện đại của trường hoặc đơn vị đô;́i tác tham gia chương trình.
Để chủ trương đào tạo, đào tạo lại nghề được triển khai trên phạm vi rô;̣ng, ngày 01/7/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Nghị quyết sô;́ 68/NQ-CP về mô;̣t sô;́ chính sách hỗ trợ người lao đô;̣ng và người sử dụng lao đô;̣ng gặp khó khăn do đại dịch Covid-19. Theo Nghị quyết sô;́ 68/NQ-CP, có đến 3/12 chính sách liên quan trực tiếp đến lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp, cụ thể: Chính sách hỗ trợ đào tạo duy trì việc làm cho người lao đô;̣ng; Chính sách hỗ trợ người lao đô;̣ng tạm hoãn hợp đồng lao đô;̣ng, nghỉ việc khô;ng hưởng lương; Chính sách hỗ trợ người lao đô;̣ng chấm dứt hợp đồng lao đô;̣ng. Trong chính sách hỗ trợ đào tạo duy trì việc làm cho người lao đô;̣ng theo Nghị quyết sô;́ 68/NQ-CP, người sử dụng lao đô;̣ng được hỗ trợ kinh phí đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình đô;̣ kỹ năng nghề từ Quỹ bảo hiểm thất nghiệp với mức hỗ trợ tô;́i đa là 1,5 triệu đồng/người lao đô;̣ng/tháng và thời gian hỗ trợ tô;́i đa 06 tháng, đây là khoản kinh phí khô;ng nhỏ dành cho đào tạo lại nghề.
Điểm đáng chú là so với quy định của Luật Việc làm và Nghị định 28/2015/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành mô;̣t sô;́ điều của Luật Việc làm về bảo hiểm thất nghiệp, thì các điều kiện hỗ trợ người sử dụng lao đô;̣ng trong việc đào tạo duy trì việc làm cho người lao đô;̣ng theo Nghị định 68 đã được đơn giản hóa hơn, tạo điều kiện cho người sử dụng lao đô;̣ng phô;́i hợp với cơ sở giáo dục nghề nghiệp để xây dựng phương án tổ chức đào tạo. Cụ thể, điều kiện để nhận hỗ trợ đào tạo nghề là đóng đủ bảo hiểm thất nghiệp cho người lao đô;̣ng thuô;̣c đô;́i tượng tham gia bảo hiểm thất nghiệp từ đủ 12 tháng trở lên tính đến thời điểm đề nghị hỗ trợ. Doanh nghiệp thay đổi cơ cấu, cô;ng nghệ theo quy định tại khoản 1 Điều 42 Bô;̣ luật Lao đô;̣ng; có doanh thu của quý liền kề trước thời điểm đề nghị hỗ trợ giảm từ 10% trở lên so với cùng kỳ năm 2019 hoặc năm 2020. Bên cạnh đó, việc đào tạo lại nghề theo Nghị quyết 68 khô;ng hạn chế lĩnh vực nghề nghiệp, loại hình doanh nghiệp.
Chủ đô;̣ng triển khai các chính sách trong Nghị quyết 68/NĐ-CP, ngày 06/7/2021, Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp (Bô;̣ Lao đô;̣ng - Thương binh và Xã hô;̣i) đã tổ chức hô;̣i nghị trực tuyến triển khai chính sách hỗ trợ đào tạo duy trì việc làm cho người lao đô;̣ng. Tại Hô;̣i nghị, Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp đã chỉ đạo các cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần chủ đô;̣ng tăng cường liên hệ, phô;́i hợp với các doanh nghiệp để xây dựng phương án đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình đô;̣, kỹ năng nghề cho người lao đô;̣ng; Tổ chức thực hiện việc đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình đô;̣ kỹ năng nghề cho người lao đô;̣ng gắn với yêu cầu của doanh nghiệp, người sử dụng lao đô;̣ng; gắn việc đào tạo với cấp bằng, chứng chỉ cho người lao đô;̣ng. Điểm quan trọng nhất là doanh nghiệp phải có phương án hoặc phô;́i hợp với cơ sở giáo dục nghề nghiệp có phương án đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình đô;̣ kỹ năng nghề để duy trì việc làm cho người lao đô;̣ng.
Điểm đáng chú là so với quy định của Luật Việc làm và Nghị định 28/2015/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành mô;̣t sô;́ điều của Luật Việc làm về bảo hiểm thất nghiệp, thì các điều kiện hỗ trợ người sử dụng lao đô;̣ng trong việc đào tạo duy trì việc làm cho người lao đô;̣ng theo Nghị định 68 đã được đơn giản hóa hơn, tạo điều kiện cho người sử dụng lao đô;̣ng phô;́i hợp với cơ sở giáo dục nghề nghiệp để xây dựng phương án tổ chức đào tạo. Cụ thể, điều kiện để nhận hỗ trợ đào tạo nghề là đóng đủ bảo hiểm thất nghiệp cho người lao đô;̣ng thuô;̣c đô;́i tượng tham gia bảo hiểm thất nghiệp từ đủ 12 tháng trở lên tính đến thời điểm đề nghị hỗ trợ. Doanh nghiệp thay đổi cơ cấu, cô;ng nghệ theo quy định tại khoản 1 Điều 42 Bô;̣ luật Lao đô;̣ng; có doanh thu của quý liền kề trước thời điểm đề nghị hỗ trợ giảm từ 10% trở lên so với cùng kỳ năm 2019 hoặc năm 2020. Bên cạnh đó, việc đào tạo lại nghề theo Nghị quyết 68 khô;ng hạn chế lĩnh vực nghề nghiệp, loại hình doanh nghiệp.
Chủ đô;̣ng triển khai các chính sách trong Nghị quyết 68/NĐ-CP, ngày 06/7/2021, Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp (Bô;̣ Lao đô;̣ng - Thương binh và Xã hô;̣i) đã tổ chức hô;̣i nghị trực tuyến triển khai chính sách hỗ trợ đào tạo duy trì việc làm cho người lao đô;̣ng. Tại Hô;̣i nghị, Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp đã chỉ đạo các cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần chủ đô;̣ng tăng cường liên hệ, phô;́i hợp với các doanh nghiệp để xây dựng phương án đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình đô;̣, kỹ năng nghề cho người lao đô;̣ng; Tổ chức thực hiện việc đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình đô;̣ kỹ năng nghề cho người lao đô;̣ng gắn với yêu cầu của doanh nghiệp, người sử dụng lao đô;̣ng; gắn việc đào tạo với cấp bằng, chứng chỉ cho người lao đô;̣ng. Điểm quan trọng nhất là doanh nghiệp phải có phương án hoặc phô;́i hợp với cơ sở giáo dục nghề nghiệp có phương án đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình đô;̣ kỹ năng nghề để duy trì việc làm cho người lao đô;̣ng.
Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp cũng xác định tập trung triển khai tô;́t Nghị quyết sô;́ 68/NQ-CP; ưu tiên hỗ trợ đào tạo, đào tạo lại cho lao đô;̣ng bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19 là mô;̣t trong những nhiệm vụ trọng tâm của ngành trong 6 tháng cuô;́i năm 2021.
Mặc dù đây là mô;̣t trong những nhiệm vụ quan trọng của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trong những tháng còn lại của năm 2021, nhưng ở mô;̣t góc nhìn khác, Nghị quyết 68 thực sự là cơ hô;̣i để các cơ sở khẳng định thương hiệu, uy tín trong việc đào tạo kỹ năng nghề để lao đô;̣ng thích ứng với việc thị trường lao đô;̣ng đang có sự thay đổi lớn vì dịch Covid-19. Nghị định 68 đồng thời gợi mở đào tạo lại nghề là hướng đi mới để các cơ sở nghề chủ đô;̣ng kết hợp với các doanh nghiệp trong việc đào tạo lại, chuyển đổi ngành nghề nhằm tái cơ cấu sản xuất, thực hiện chuyển đổi sô;́ trong bô;́i cảnh dịch bệnh vẫn diễn biến phức tạp.
Hy vọng rằng sự quyết liệt triển khai những chính sách của Nghị quyết 68/NĐ-CP của ngành chức năng và các địa phương sẽ giúp người lao đô;̣ng chịu ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 sớm tìm được việc làm ổn định, nhanh chóng bắt nhịp với cô;ng việc và thị trường lao đô;̣ng nhanh chóng trở lại quỹ đạo quay bình thường./.
Hy vọng rằng sự quyết liệt triển khai những chính sách của Nghị quyết 68/NĐ-CP của ngành chức năng và các địa phương sẽ giúp người lao đô;̣ng chịu ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 sớm tìm được việc làm ổn định, nhanh chóng bắt nhịp với cô;ng việc và thị trường lao đô;̣ng nhanh chóng trở lại quỹ đạo quay bình thường./.
ThS. Bùi Thị Kim Cúc
Đại học Cô;ng nghiệp Hà Nô;̣i
Link Tải Xuống cá cược vòng quay cuộc sống